Stel je voor: je bent Loebas, een vrolijke hond die met iedereen vrienden wil maken. Hoe blijer je bent, hoe harder je met je staart kwispelt. Je snuffelt altijd nieuwsgierig aan andere honden en ook aan andere dieren, als je die tegenkomt. Die andere honden kwispelen vrolijk terug en jullie zijn snel vriendjes.

Dan kom je, tijdens het uitlaten, een katje tegen dat vrolijk met haar staart kwispelt… Je huppelt er vrolijk naar toe om vriendschappelijk aan haar snuit te snuffelen. Ze haalt uit met haar poot en slaat je op je neus. Je weet niet wat jouw overkomt! Wat een pijn heb je ineens aan je gevoelige reukorgaan!

Stel je nu eens voor dat je Catootje het katje bent. Je houdt van spelen met een bolletje wol en andere kleine dingetjes, maar ook van rollen op het langharige kleed in je huiskamer. Je deelt het huis met een paar mensen. Je hebt het prima naar je zin en je hebt verder niemand nodig.

Je gaat graag naar buiten om met de muizen en de vogeltjes te spelen. Als er een andere kat of een ander dier in de buurt komt, dan wil hij misschien iets van jou, terwijl je het nou juist prima naar je zin hebt in je eentje. Om zo’n indringer af te schrikken ga je dan dreigen door je zo groot mogelijk te maken: hoog op je poten, rug omhoog, staart omhoog. Die ene keer lukte dat niet en die grote hond kwam juist op je af. Het enige dat je nog kon doen is hem flink op zijn neus slaan.

Mis-communicatie

Loebas interpreteerde de omhooggestoken staart van Catootje als vriendschappelijk en uitnodigend kwispelen, maar Catootje bedoelde het als dreigement, met als doel om Loebas weg te houden. Het komt heel vaak voor dat een zender van een boodschap iets bedoelt – en er zelfs een bepaald gedrag mee hoopt op te roepen. Terwijl de ontvanger die boodschap heel anders interpreteert. Dit is een voorbeeld van mis-communicatie.

Mis-communicatie komt meestal doordat de zender en de ontvanger een andere betekenis geven aan hetzelfde teken. Voor Loebas is de staart omhoog een teken van vriendschap: ‘kom naar mij toe’, voor Catootje is het een teken van ‘blijf van mij weg’.

Bij mensen gaat het vaak mis met communicatie, doordat iedereen een eigen belevingswereld heeft. Deze belevingswereld bouw je op tijdens je hele leven. Vooral je kinderjaren zijn belangrijk, want dan krijg je veel normen en waarden mee: dan leer je wat normaal is en wat waardevol is. Ook de omgeving is belangrijk; in een Engelstalige omgeving betekent het woord ‘paper’ bijvoorbeeld iets anders dan het Nederlandse ‘peper’, terwijl het hetzelfde klinkt.

Een teken krijgt dus pas betekenis als het in een context wordt geplaatst. Die context verschilt van persoon tot persoon en kan afhankelijk zijn van het moment en de omgeving.

ZBMO-model aangevuld met Contexten

ZBMO staat voor: Zender – Boodschap – Medium – Ontvanger. Het is de Nederlandse vertaling van Berlo’s SMCR model. In dit model wordt ervan uitgegaan dat de Zender een Boodschap in een Medium stopt, waarna de Ontvanger deze Boodschap uit het Medium haalt.

In het voorbeeld van Loebas en Catootje was de omhooggestoken staart van Catootje het Medium. De Boodschap die zij erin stopte was: ‘blijf van me weg’. Maar dit was niet de Boodschap die Loebas eruit haalde. Een teken krijgt dus pas betekenis door de Context waarin dit teken wordt geplaatst.

Het traditionele ZBMO-model kan daarom als volgt worden aangevuld met de Contexten van de Zender en de Ontvanger.

Een teken krijgt betekenis door de Context waarin het wordt geplaatst, die Context verschilt van persoon tot persoon.

Oefening

Marcel Duchamp plaatste een urinoir op een kunsttentoonstelling en zei dat het kunst was, omdat het op een kunsttentoonstelling stond. Dus door een alledaags voorwerp in een andere context te plaatsen, veranderde de betekenis van dit voorwerp.

• Vind en/ of bedenk meer voorbeelden van voorwerpen, woorden, etc. die iets anders betekenen in een andere context.